Đập thủy điện và những công trình nổi bật tại Việt Nam

Đập thủy điện là công trình quan trọng được đi đôi với các nhà máy thủy điện. Vậy đập thủy điện được định nghĩa như thế nào? Ưu và nhược điểm của công trình đập thủy điện là gì? Và tại Việt Nam có những công trình đập thủy điện nổi bật nào? Hãy cùng Đất Hợp tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây!

Đập thủy điện là gì?

Đập thủy điện là công trình xây dựng nhằm chặn dòng chảy của sông hoặc hồ để tích trữ nước, phục vụ cho việc phát điện. Khi nước được dẫn qua hệ thống tuabin, lực chảy của nước làm quay tuabin, từ đó máy phát điện chuyển đổi thành điện năng.

Thủy điện được xem là nguồn năng lượng tái tạo và thân thiện với môi trường, không tạo ra khí thải và có hiệu suất hoạt động ổn định. Trong bối cảnh nhu cầu năng lượng ngày càng tăng và các nguồn nhiên liệu hóa thạch dần suy giảm, thủy điện đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển năng lượng bền vững.

Theo Khoản 5, Điều 2 Nghị định 114/2018/NĐ-CP, đập thủy điện là công trình có mục tiêu chính là phát điện. Ngoài ra, một số đập còn có chức năng cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và sinh hoạt.

Một số công trình đập thủy điện nổi bật tại Việt Nam

Hiện nay, tại Việt Nam có hàng trăm đập thủy điện lớn nhỏ. Tính đến năm 2022, tổng công suất thủy điện đạt khoảng 22.544 MW, chiếm tỷ trọng đáng kể trong cơ cấu nguồn điện của quốc gia. Các nhà máy thủy điện tập trung chủ yếu ở khu vực miền Bắc và Tây Nguyên, nơi có địa hình sông ngòi dốc và lưu lượng nước lớn.

Trong đó, 3 công trình đập thủy điện nổi bật và lớn nhất là Đập thủy điện Sơn La, Đập thủy điện Hòa Bình và Đập thủy điện Lai Châu.

– Đập thủy điện Sơn La:

Nhà máy thủy điện Sơn La, khánh thành ngày 23 tháng 12 năm 2012, là đập thủy điện lớn nhất Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. Công trình được xây dựng trên sông Đà, tại xã Ít Ong, huyện Mường La, tỉnh Sơn La, bắt đầu từ ngày 2 tháng 12 năm 2005. Trong quá trình xây dựng, các chuyên gia từ Nga, Châu Âu và Trung Quốc đã tham gia giám sát và đóng góp để đảm bảo các tiêu chuẩn kỹ thuật chặt chẽ.

Đập thủy điện Sơn La có cao độ đỉnh đập là 228,1m, chiều dài 961,6m, chiều rộng đáy đập 105m và chiều rộng đỉnh 10m. Hồ chứa của nhà máy có dung tích 9,26 tỷ m³, và tổng công suất lắp ráp đạt 2.400 MW. Sản lượng điện trung bình hàng năm của nhà máy là 10 tỷ kWh, tương đương gần 1/10 tổng sản lượng điện của Việt Nam vào năm 2012.

– Đập thủy điện Hòa Bình:

Nhà máy Thủy điện Hòa Bình tọa lạc trên dòng sông Đà, tại tỉnh Hòa Bình. Trước khi thủy điện Sơn La đi vào hoạt động, đây là nhà máy thủy điện lớn nhất Việt Nam và Đông Nam Á. Công trình được xây dựng với sự hỗ trợ của Liên Xô và chính thức khánh thành vào năm 1994.

Nhà máy có tổng công suất phát điện là 1.920MW, bao gồm 8 tổ máy, mỗi tổ có công suất 240MW. Sản lượng điện hàng năm của nhà máy đạt 8,16 tỷ kWh. Thủy điện Hòa Bình đã được vinh danh trong chương trình “Vinh quang Việt Nam – Dấu ấn những công trình” vào tháng 7 năm 2018.

– Đập thủy điện Lai Châu:

Nhà máy thủy điện Lai Châu là một công trình trọng điểm quốc gia Việt Nam, được xây dựng trên dòng chính sông Đà, tại xã Nậm Hàng, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu. Đây là bậc thang thủy điện trên cùng của dòng sông Đà tại Việt Nam, nằm ở vị trí trên bậc của thủy điện Sơn La. Công trình khởi công xây dựng vào ngày 5 tháng 1 năm 2011, hoàn thành và hòa lưới cả ba tổ máy vào tháng 11 năm 2016, và chính thức khánh thành vào tháng 12 năm 2016.

Tổng mức đầu tư sơ bộ của công trình này ước tính hơn 35.700 tỷ đồng. Hàng năm, nhà máy thủy điện Lai Châu dự kiến cung cấp khoảng 4.670,8 triệu kWh điện lên lưới điện quốc gia. Đập được thiết kế với cao trình 295 mét, đảm bảo mực nước cách biên giới với Trung Quốc khoảng 15-20km trong điều kiện bình thường, và khoảng 2km khi có lũ lụt.

Công trình này không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển điện và cấp nước cho đồng bằng sông Hồng vào mùa khô mà còn tạo điều kiện phát triển kinh tế – xã hội cho hai tỉnh Lai Châu và Điện Biên, đồng thời đảm bảo an ninh quốc phòng khu vực Tây Bắc.

Ưu, nhược điểm của đập thủy điện

– Ưu điểm của đập thủy điện

Nhu cầu năng lượng tại Việt Nam không ngừng gia tăng cùng với đà phát triển kinh tế. Để đáp ứng nhu cầu này, Chính phủ đã đẩy mạnh phát triển thủy điện và chiếm khoảng 35-40% tổng sản lượng điện quốc gia. Trong bối cảnh đó, các đập thủy điện đóng vai trò then chốt và mang lại nhiều lợi ích đáng kể, điển hình như:

• Tạo hồ chứa nước phục vụ phát điện hiệu quả:

Đập thủy điện có chức năng ngăn dòng chảy của sông để hình thành hồ chứa nước ở thượng nguồn. Lượng nước tích trữ này tạo ra áp lực lớn khi chảy qua các đường ống áp lực dẫn tới turbine, từ đó quay máy phát điện để tạo ra điện năng. Nhờ có đập, quá trình phát điện được duy trì ổn định, ngay cả khi lưu lượng dòng chảy tự nhiên giảm vào mùa khô.

• Điều tiết lũ, bảo vệ vùng hạ lưu:

Một trong những vai trò quan trọng của đập thủy điện là điều tiết lũ vào mùa mưa. Khi lượng nước đổ về lớn, đập giữ lại một phần trong hồ chứa, giảm nguy cơ lũ quét và ngập lụt ở vùng hạ lưu. Việc xả nước được thực hiện theo kế hoạch và kiểm soát, giúp hạn chế thiệt hại về người và tài sản.

>>> Xem thêm: Có thể dự đoán bão lũ hay không?

• Đảm bảo nguồn nước ổn định cho sản xuất và sinh hoạt:

Trong mùa khô, đập có thể xả nước từ hồ chứa để bổ sung nguồn nước cho sông, phục vụ tưới tiêu nông nghiệp, công nghiệp và sinh hoạt dân cư. Điều này đặc biệt quan trọng ở các vùng có mùa khô kéo dài hoặc thường xuyên thiếu nước.

• Góp phần phát triển hệ sinh thái nhân tạo và du lịch:

Hồ chứa do đập thủy điện tạo ra có thể trở thành hệ sinh thái mới, thuận lợi cho phát triển thủy sản nước ngọt như nuôi cá lồng, thả cá giống, hoặc cải tạo thành khu du lịch sinh thái. Một số đập lớn còn trở thành điểm đến tham quan, kết hợp giữa công nghiệp và sinh thái, thu hút du khách và phát triển kinh tế địa phương.

– Nhược điểm của đập thủy điện

Mặc dù các công trình đập thủy điện đã góp phần to lớn của sự phát triển kinh tế và xu hướng công nghiệp hóa tại Việt Nam, tuy nhiên chúng đã có tác động tiêu cực đến đời sống người dân địa phương và môi trường.

Cụ thể những nhược điểm của công trình đập thủy điện bao gồm:

• Gây biến đổi hệ sinh thái và suy giảm đa dạng sinh học:

Việc xây dựng đập thủy điện làm thay đổi dòng chảy tự nhiên của sông, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống của các loài thủy sinh. Nhiều loài cá không còn điều kiện sinh sản tự nhiên do bị ngăn cách bởi đập, dẫn đến suy giảm đa dạng sinh học. Ngoài ra, việc ngập đất rừng và lòng suối cũng làm mất đi sinh cảnh của nhiều loài động thực vật quý hiếm.

• Ngăn chặn phù sa và ảnh hưởng đến nông nghiệp vùng hạ lưu:

Đập thủy điện giữ lại phần lớn lượng phù sa, khiến đất ở các vùng hạ lưu dần mất đi độ màu mỡ, từ đó ảnh hưởng đến năng suất nông nghiệp. Hiện tượng xói mòn, bồi lắng không cân đối cũng có thể xảy ra, làm thay đổi cấu trúc lòng sông và tăng nguy cơ sạt lở đất tại các khu vực ven sông.

• Ảnh hưởng đến đời sống và sinh kế người dân địa phương:

Nhiều dự án thủy điện buộc phải di dời người dân ra khỏi khu vực xây dựng, gây xáo trộn đời sống, văn hóa và sinh kế truyền thống. Các cộng đồng dân cư ven sông, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, thường phải đối mặt với khó khăn trong việc tái định cư, thiếu đất canh tác và giảm thu nhập do không còn điều kiện đánh bắt hoặc canh tác như trước.

• Tiềm ẩn rủi ro về an toàn công trình và thiên tai:

Trong trường hợp thiết kế, thi công hoặc vận hành không đảm bảo, đập thủy điện có thể bị sự cố như nứt, rò rỉ hoặc thậm chí vỡ đập, gây ra thiệt hại lớn cho người và tài sản ở hạ lưu. Ngoài ra, việc tích nước trong hồ chứa với dung tích lớn cũng có thể làm gia tăng nguy cơ động đất kích thích trong khu vực.

• Gây ảnh hưởng xuyên biên giới tại các lưu vực sông quốc tế

Ở những con sông chảy qua nhiều quốc gia, việc xây dựng đập thủy điện ở thượng nguồn có thể làm giảm lưu lượng nước cung cấp cho các vùng hạ lưu thuộc quốc gia khác. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nông nghiệp và sinh hoạt, mà còn có thể gây ra mâu thuẫn, tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng nguồn nước.

Đập thủy điện là công trình có vai trò quan trọng trong cung cấp năng lượng tái tạo, hỗ trợ phát triển kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích rõ rệt, đập thủy điện cũng tiềm ẩn nhiều tác động tiêu cực. Do đó cần thực hiện đúng các biện pháp, nguyên tắc quản lý an toàn đập thủy điện nhằm đảm bảo hiệu quả khai thác bền vững và giảm thiểu rủi ro cho vùng hạ lưu.

Để được tư vấn chi tiết hơn về các giải pháp, thiết bị được sử dụng trong quản lý an toàn đập thủy điện, hãy liên hệ ngay đến HOTLINE 0903 825 125!

>>> Xem thêm: Drone Autel Robotics trong kiểm tra đường dây truyền tải điện